Şeytan hər insanın həyatı boyu min dəfələrlə qarşılaşacağı ən böyük düşmənidir. Ona görə düşməndir ki, insanın ucbatından Allah dərgahındakı məqamını itirmişdir. Yer üzündəki fəaliyyətinin əsas səbəbi də insanları azdırmaq üçün Allahdan aldığı möhlətdir. Qiyamətə qədər ona verilən möhlət davam etdikcə şeytan hələ çox insanı cəhənnəm atəşinə sürükləyəcək, bunu bacarmaq üçün hər cür hiyləyə əl atacaq. Bu məqsədlə şeytan insanları hər an təqib edir (“Əraf”, 7/27), insana zərər vermək üçün planlar və oyun hazırlayır.

Əksər insanlar şeytanın nə qədər böyük bir təhlükə olduğuna əhəmiyyət vermir. Bu insanların məntiqinə görə, şeytan uzaq, hətta xəyali bir varlıqdır. Onların fikrinə görə, yalnız böyük cinayətlər edən vəhşi və cani insanlar şeytana tabe olur, özlərini və özləri kimi adi insanları təmiz qəlbli görürlər. Ancaq arabir etdikləri kiçik xətalarla bağlı “şeytana uydum” deyirlər.

Ancaq bu qəflət insanın həyatı boyunca etdiyi ən böyük xətalardan biridir. Çünki şeytan iman gətirən kiçik qrupdan başqa insanların çoxunu öz nəzarəti altına alıb. Bu insanlar əhəmiyyət vermədən ən böyük düşmənləri olan şeytanın istədiyi bir şəkildə həyat yaşayır və onun ardınca cəhənnəmə gedirlər.
İnsanların əsas işi şeytanı çox yaxşı tanımaq və onu özünə düşmən bilməkdir. Allah bunu insanlara “Fatir” surəsində əmr edib:

Şeytana lazım olan qiyməti vermək, onu bir düşmən olaraq qavramaq insanı qurtuluşa aparan addımlardandır. Bunun üçün əvvəlcə şeytanın xüsusiyyətlərini, sonra işlətdiyi hiylələri bilmək lazımdır. Bir çox Quran ayələrində ayrı-ayrılıqda bildirilən bu xüsusiyyətlər aşağıda müxtəlif başlıqlar altında izah edilir.

Şeytan insanları doğru yoldan uzaqlaşdırmaq üçün əvvəlcə həqiqətlərin üstünü örtür. Bunun üçün ən əlverişli yol isə hiyləgərcəsinə yalan söyləyərək insanları aldatmaqdır. Yalan yolu ilə saxta və boş vədlər verərək insanları öz tərəfinə çəkməyə çalışır. Daha yaxşı sosial vəziyyət, daha çox pul, daha rahat bir həyat, hətta axirətdə daha üstün bir məqam vəd edir. Ancaq yalan söylədiyini və boş vədlər verdiyini axirətdə özü etiraf edəcək:

Bu etiraf ancaq dünya həyatı qurtardıqdan sonra, şeytan və dostları qiyamət günü həşr edildikləri vaxt ortaya çıxacaq. Əlbəttə, bu gerçəyi öyrənmək şeytanın dostlarına heç bir fayda verməyəcək. Onların hamısı tarix boyu şeytana tabe olan digər insanlarla bərabər cəhənnəmə gedəcək.

Şeytan onu yoxdan var edən və daşıdığı bütün xüsusiyyətləri ona verən Allaha qarşı böyük bir nankorluq etməkdədir (“İsra”, 17/27). Bu nankorluq və düşüncəsizlik xüsusiyyəti ilə Yaradanına qarşı asi olmuş və itaətdən çıxmışdır.

Şeytanın diqqət çəkilən bir başqa xüsusiyyətləri də həm azğın, həm də fırıldaqçı (“Həcc”, 22/3) olmasıdır.

Şeytanın iman gətirənlərə qarşı tələ və hiylə ilə qurduğu torlar xaricdən baxıldıqda güclü görünsə də əslində bir aldatmadır. Çünki həqiqətdə şeytanın hiyləli toru zəifdir və dağılmağa məhkumdur:

Şeytanın insanı nəyəsə məcbur etmək gücü yoxdur. O, ancaq insanları öz yanlış yoluna dəvət edir. Bu dəvətə uyan insan öz iradəsi ilə hərəkət edir. Yəni insan bir vic*dan*sız iş tutduqda bunun məsuliyyətini şeytanın üzərinə ata bilməz. Əsl qınanmalı olan məsələ isə insanın şeytana uyan nəfsidir. Şeytan bu həqiqəti axirətdə onu günahlandıran kafirlərə belə bildirəcək:

Şeytanın insanın əsl düşməni olduğu bir çox ayədə bildirilmişdir (“Ənam”, 6/142; “Kəhf”, 18/50; “Yasin”, 36/60). Çünki şeytanın insana vermək istədiyi zərər yer üzündə heç kimsənin verməyəcəyi qədər böyükdür. Şeytan insanın cəhənnəmdə əbədi yanmasını istəyir. Bu səbəblə də insanın ən böyük düşmənidir. Bu ayələrdə bildirilir:

Varlığını insana zərər vermək, onu sıxıntıya salmağa həsr etmiş şeytan insanlar üçün heç bir xeyir və yaxşılıq istəmir. Şeytanın bu xüsusiyyəti ayələrdə də “hərcürxeyirləəlaqəsikəsilmiş” (“Nisa”, 4/117) olaraq bildirilir.

Şeytanın insan üzərindəki təsiri Quranda pislik olaraq tanınır:

Şeytan itaətsizliyi və nankorluğu üzündən Allahın dərgahın*dan alçaldılaraq və lənətlənərək qovulmuşdur. “Şeytan” kəlməsi qovulmuş mənasına gəlir. Şeytanın bu xüsusiyyəti “Təkvir” surəsinin 25-ci və “Hicr” surəsinin 17-ci ayələrində bildirilir.