Ticari işletmede mevcut tehlikelerin işyerine ve çalışanlara verebileceği zararların ve bunlara karşı alınabilecek önlemlerin belirlenmesi amacı ile yapılan çalışmaların bütününe risk değerlendirmesi denir. İşveren maddi, manevi, ahlaki ve kanuni nedenlerden dolayı risk değerlendirmesi yapar. Çünkü risklerin önlenmesi, işi işçilerle uyumlu hale getirmek, tehlikeli olan unsurları tehlikesiz olanlarla değiştirmek ve risk değerlendirmesi sonucuna göre işyerinde alınması gereken önlemleri almak işverenin sorumluluğundadır. Peki, istenmeyen kazaların önlenebilmesi ve tehlike kaynaklarının yok edilmesi için yapılması gereken risk değerlendirmesinin yöntemleri nelerdir?
Kantitatif yani sayısal ve kalitatif yani sözlü ifadelerle ve gözlem yoluyla uygulanan yöntemler olmak üzere iki temel yöntem mevcuttur. İşyerlerinde uygulanan risk değerlendirme yöntemlerinden bazıları şöyledir.
Olursa ne olur? (What if..?): Gözlem yoluyla gerçekleştirilir. Prosesler incelendikten sonra var olan risklerin hangi tehlikeleri doğurabileceği hakkında varsayımlarda bulunulur.
Checklist ile birincil risk analizi (PRA using checklists): Sistemdeki parçalardan tehlikeli olanların tespit edilmesini ve onlara değer biçilmesini sağlayarak her tehlike için oluşabilecek kaza ihtimallerini hesaplanmasını sağlar. Bu yöntem için özel formlar kullanılır.
Ön tehlike analizi(PHA): Bu metotta belirlenen sakıncalı olaylar teker teker analiz edilir. Gerekli önleyici çalışmaların neler olabileceği üzerine tahminde bulunulur.
İş güvenlik analizi (JSA): Görevlerin iyi tanımlandığı bir işletmede daha uygun olup bunlar üzerine yoğunlaşır. Görevden kaynaklanan tehlikeleri inceler.
Risk değerlendirme karar matrisi: L ve çok değişkenli X tipi matrisi olmak üzere iki türü vardır. Matrisler yardımıyla iki ve fazlası değişkenin aralarındaki ilişkiyi analiz etmeye yarar.
Olası hata türleri ve etkileri analizi( FMEA): Bu yöntemde sistemdeki donatımda meydana gelen hataların riskler üzerindeki etkileri araştırılır.
Hata ağacı analizi(FTA): Bu yöntem sistem ve sistem elemanlarının hatalarının doğurabileceği tehlikeler arasındaki bağlantıyı ortaya koyan bir çalışmadır. Tümdengelim mantığına dayanır.
Olay ağacı analizi(ETA): Belli bir olayın meydana gelmesinin hangi olayların oluşmasına neden olacağını ve bunların sonuçlarını gösteren bir çalışmadır. Tümevarım mantığı ile uygulanır.
Birincil risk analizi(PRA): Bu yöntemde bir faaliyetin gerçekleştirilmesi sırasında meydana gelebilecek kazalar analiz edilir. Analiz sırasında olası kazayı önlemek ve kaza nedenlerini ortadan kaldırmak için korunma yolları tespit edilir.
Tehlike ve İşitilebilme Çalışması(HAZOP): Bir beyin fırtınası çalışmasıdır. Çalışmaya katılanlara hangi durumların ne tür tehlikeler doğurabileceğine dair sorular yöneltilerek risk analizi yapılır. Daha çok kimya endüstrisinde kullanılır.
Güvenlik denetimi: İşletme ziyaretleri ile checklist uygulamasının birleşimidir. Her bir bölüm için özel checklist hazırlanır.
Risk değerlendirme adımları ise şu şekildedir. Değerlendirme politikasının belirlenmesi, planlama aşaması, uygulama süreci, kontrol aşaması, düzeltici/ önleyici tedbirler ve faaliyetlerin belirlenip uygulanmasıdır. Düzeltici ve önleyici faaliyetler uygulandıktan sonra ilk adıma geri dönülür.