Maliyet muhasebesi sayesinde üretimle ilgili giderler ve gider yerleri analiz edilir. Bu sayede üretimi ilgilendiren her türlü faaliyetin parasal ifadesi kayıt altına alınır; sınıflandırılabilir hale getirilir; yorumlanabilir ve raporlanabilir bir şekilde işletmenin gelecek faaliyetleri için kullanılır. Aynı zamanda maliyet analizi işletmenin giderlerinin kontrolünün yapılmasını sağlayarak maliyetin azaltılmasına olanak tanır ve bütçelerin hazırlanmasında önemli bir rol oynar. Ancak bunun nasıl yapılacağını bilmek en az analizin kendisi kadar önemlidir. Maliyet hesaplamanın birçok yöntemi vardır. En uygun yöntem seçilerek yapılan maliyet hesabı işletmeye çeşitli kazanımlar sağlar. Peki, bu maliyet hesaplama yöntemleri nelerdir ve nasıl çalışır?
Maliyetlerin saptanma zamanına, giderlerin amacına ve üretim yöntemine göre sınıflandırılan maliyet hesaplama yöntemleri şu şekildedir. Saptanma zamanına göre; fiili maliyet sistemi, tahmini maliyet sistemi ve standart maliyet sistemidir. Giderlerin yüklenme biçimine göre; tam maliyet sistemi, değişken, normal ve direkt maliyet sistemidir. Üretim şekline göre; sipariş maliyet sistemi, safha maliyet sistemidir. Dikkat edilmesi gereken nokta, asla maliyetin sadece tek bir yöntemle hesaplanmaması gerektiğidir. Birkaç yöntemin birden kullanılması hem daha rahat bir çalışma sağlayacak hem de daha gerçekçi sonuçlar ortaya koyacaktır.
Fiili maliyet sisteminde maliyetler, üretilen ürün ve hizmetin gerçekleşmiş giderleri ile hesaplanır. Tahmini maliyet sisteminde maliyetler önceden tahmin edilir ve buna uygun satış fiyatları belirlenir. Standart maliyet sistemi tahmini maliyet sisteminin daha bilimsel verilerle uygulanan halidir. Bu yöntemle hesaplanan maliyetler fiili maliyetlerle karşılaştırılır ve belirlenen sapmalar ile yapılan analizler sonucunda iyileştirmeler gerçekleştirilir.
Tam maliyet sisteminde üretimi oluşturan direkt işçilik, direkt ilk madde ve malzeme ve genel üretim giderleri gibi giderlerin hepsi dikkate alınarak maliyet hesaplanır. Buna karşılık olarak direkt giderlerin dışındaki sabit ve değişken genel üretim giderleri dikkate alınarak yapılan maliyet hesabı değişken maliyet sistemidir. Normal maliyet sisteminin değişken maliyet sisteminden farkı, sabit üretim giderlerinin dönemlerine göre ürün maliyetine yüklenmesidir. Ürün maliyetinin sadece direkt ilk madde malzeme ve direkt işçilikten oluştuğu sistem direkt maliyet hesaplama sistemidir.
Üretim şekline göre yapılan maliyet hesaplama sistemlerinden sipariş maliyet sistemi müşterilerin özel siparişlerinin maliyetleri ile hesaplanır. Safha maliyet sisteminde ise birbiriyle bağlantılı olarak üretilen birkaç ürünün maliyetini hesaplamak için kullanılır. Özellikle tekstil, otomobil, demir çelik ve kimya endüstrisinde kullanılabilir.