Üretimi yapılan her bir maddenin aslında bir ömrü vardır diyebiliriz. Bu madde herhangi bir şey olabilir. İşletmeler açısından konuyu aydınlatmaya çalışırsak bu maddelere binaları, işletme tesislerini, makineleri, demirbaşları yani bir müddet sonra kullanılamayacak herhangi bir şeyi örnek olarak gösterebilirz.
Amortisman sözcüğü dilimize Fransızca'dan (amortissement) geçmiştir. Romans dillerde "mort" kelimesi "yok olmak" anlamlarına gelmektedir. Amortismanda da "mort" geçtiğinden, aslında yok olan, yiten şeylerden bahsedileceği anlaşılır. Amortisman, en temel anlamıyla "yıpranma payı" demektir.
İşletmelerde ne gibi durumlarda amortisman ayrılabilir? Amortisman ayrılacak mal en az 1 yıl kullanılabilecek olmalıdır. Ömrü 1 yıldan az olan mallar için normalde amortisman ayrımı yapılmaz.
Amortismanın genel mantığına gelirsek; işletmede 1 yılı aşkın bir süre kullanılacağı öngörülen ve herhangi bir biçimde değer kaybına uğraması aşikar olan mallarda oluşacak kayıpların üretilen malların maliyetlerine eklenmesi ya da o yılın giderleri arasına yazılması amortismanın genel unsurunu oluşturmaktadır.
Amortisman hesaplamanın birden fazla yolu var. Bunları 3 başlık altında inceleyecek olursak:
1) Normal Amortisman Yöntemi
Bu yöntemimizde, ayıracağımız amortismanın parasal değeri, malın maliyetinin söz konusu malın tahmini ekonomik ömrüne bölünerek hesaplanır. Mesela; 20.000 TL değerinde bir malın ekonomik ömrünün 5 yıl olduğunu düşünelim. Yıllık amortisman tutarımız (YAT);
YAT = 20000 / 5 = 4000 TL olacaktır.
2) Azalan Bakiyeler Yöntemi
Bu yöntemimizde, malların kullanım dönemlerinin ilk yıllarında daha fazla son yıllarında ise daha az amortisman ayrılacaktır. Nedeni ise, malların yeni olduklarında daha verimli kullanılmalarından kaynaklanır. Bundan dolayıda kullanılma sürelerinin ilk yıllarında daha fazla ve daha iyi hizmetler sağlarlar. Hesaplanması esnasında ise, amortisman oranı bulunur (1 / malın tahmini ekonomik ömrü) ve bu oran 2 ile çarpılıp her yıl malın itfa edilmemiş değerine uygulanır.
3) Fevkalade Amortisman Yöntemi
Fevkalade Amortisman, adından da anlaşılacağı üzere olağanüstü durumlarda ayrılır. Deprem, yangın, su baskını gibi doğal afetler sonucunda değerini tamamen ya da önemli ölçüde kaybetmiş; haddinden fazla ve zorla kullanıldığı için fazlaca yıpranmaya uğramış; yeni keşifler sonrasında kullanım alanlarındaki etkinliklerini büyük ölçüde kaybetmiş mallara uygulanır. Belirli bir amortisman oranı yoktur. İlgili durumlarda işletmeler Maliye Bakanlığı'na başvurular ve hesaplamayı maliye müfettişleri yapar.
Amortismanlar, işletme defterlerinde gider olarak göründükleri için işletmeler için vergi azaltıcı özellikleri vardır. Yani, işletmede kullanılan malların hem işletmeye sermaye olarak geri kazanımı sağlanmış hem de ödenecek vergi azaltılmış olur.