Əvvəlki hissələrdə keçici dünya bəzəyinə aldanan insanların davranışlarından və bunların səbəblərindən bəhs edib nümunələr göstərdik və beləliklə, inananlarla inkarçılar arasındakı fərqliliklərə toxunduq. Bu hissədə isə möminlərin qavrama gücündən və üstün əxlaqından ətraflı bəhs edəcəyik

ALLAH`IN RAZI OLACAĞI HƏYAT TƏRZİNİ MƏNİMSƏYİBLƏR

İman edənlər dünya həyatının imtahandan ibarət olduğunu, dünya nemətlərinin bu imtahanın gərəyi olaraq insanlara çəkici göstərildiyini bilirlər. Bütün bu nemətlərin keçici olduğunu bildiklərinə görə, əsl həqiqət olan əbədi həyata- cənnətə qovuşmaq üçün cəhd edirlər. Rəbbimiz rəhmətindən dolayı axirət üçün cəhd edən qullarını dünya həyatının nemətlərindən də ən gözəl şəkildə yararlandırır.

Allah Quranda insanlara hansı əxlaqa yiyələnəcəklərini və necə yaşayacaqlarını bildirmişdir. Quranın “Mən cinləri və insanları yalnız Mənə ibadət etmələri üçün yaratdım” (Zariyat surəsi, 56) ayəsi ilə bildirildiyi kimi, yaradılış məqsədinin Allah`a qulluq etmək olduğunu qavrayan insan Quranı rəhbər edib dünya və axirətdə ən doğru yola yetişər. Dünyadakı bütün imkanlarından Rəbbimizi razı etmək və Onun hidayətinə çatmaq üçün istifadə edər. Bunun nəticəsində Allah`ın bəyəndiyi əxlaqı qazanar və Onun bəyəndiyi həyatı yaşamış olar. Allah Quranda möminlərin bu əxlaqını “Allah`a tərəf çağıran, yaxşı iş görən və: “Həqiqətən, mən müsəlmanlardanam!”– deyən kəsdən daha gözəl söz deyən kim ola bilər?” (Fussilət surəsi, 33) sözləri ilə tərifləmişdir.

Möminlər bu üstün əxlaqları səbəbi ilə inkarçıların sıxıntılı həyatının tam əksinə, çox gözəl həyat sürürlər. Etdikləri hər işdən, sahib olduqları hər nemətdən böyük zövq alır, Allah`ın qarşılarına çıxardığı hər olaydan razı olurlar. Dünya həyatını xoşbəxt yaşamaqla yanaşı, gözəl hərəkətləri ilə ətraf insanlara nümunə olurlar. Başqalarına qarşı çox diqqətcil, yardımsevər və şəfqətli davranırlar. Valideynlərinə, yetim və yoxsullara, yolda qalanlara və ehtiyacı olanlara yalnız Allah`ın razılığını istəyib kömək edirlər. Möminlərin bu xüsusiyyəti Quranda belə bildirilmişdir:

Səndən nə verəcəklərini soruşurlar. De: “Verəcəyiniz hər bir xeyir valideynlərə, qohum-əqrəbaya, yetimlərə, kasıblara və müsafirlərə aiddir. Siz nə yaxşılıq edirsinizsə, şübhəsiz ki, Allah onu bilir”. (Bəqərə surəsi, 215)

... Xərclədiyiniz hər bir sədəqə özünüz üçündür. Siz onu ancaq Allah`ın üzünü dilədiyinizə görə sərf edirsiniz. Malınızdan nə xərcləsəniz, əvəzi sizə tam verilər və sizə zülm edilməz. (Bəqərə surəsi, 272)

Quran əxlaqını yaşayan möminlərin gözəl davranışları həyatın hər anına əks olunur. Gündəlik həyatda ədalətsiz durumla qarşılaşanda da yenə bu əxlaqa uyğun şəkildə hərəkət edirlər. Öz mənfəətlərinə zidd olsa da, haqq və həqiqətin tərəfini tuturlar.

Eyni şəkildə, ticarətdə də çox dürüst olurlar. Allah`dan qorxduqlarına görə, “Ölçdükdə ölçüyə tam riayət edin, düzgün tərəzi ilə çəkin. Bu, daha xeyirli və nəticə baxımından daha yaxşıdır” (İsra surəsi, 35) ayəsində bildirildiyi kimi edir, Allah`ın hədlərini ciddi şəkildə qoruyurlar.

Allah qorxusu və axirət inancı olmayan insanların ticarətdə və qurulan ortaqlıqlarda bir-birini aldatmasına və haqsız mənfəət güdməsinə çox rast gəlinir. Quranda Allah hz.Davudun (əs) yanına gələn şikayətçilərə: “... Həqiqətən, şəriklərin çoxu bir-birinin haqqını tapdalayar. Yalnız iman gətirib yaxşı işlər görənlərdən başqa. Onlar isə çox azdırlar!...” (Sad surəsi, 24) şəklində xitab etdiyi bildirilir. Bu ayə ilə inkarçılar arasında yaşanan bu etibarsız və ədalətsiz mühitə diqqət çəkilmişdir. İman edənlərin gözəl hərəkətləri hər yerdə o dəqiqə hiss olunur. Alçaq könüllü və xoş davranışları, pisliyə yaxşılıqla cavab vermələri möminlərin üstün əxlaqi xüsusiyyətləridir. Allah iman edənlərin pisliklərə səbir və yaxşılıqla qarşılıq verdiyini belə bildirir:

Səbir etdiklərinə görə onlara mükafatları ikiqat veriləcəkdir. Onlar pisliyi yaxşılıqla dəf edir və özlərinə verdiyimiz ruzidən (Allah yolunda) xərcləyirlər. (Qəsəs surəsi, 54)

Sən pisliyi yaxşılıqla dəf et. Biz onların aid etdikləri sifətləri daha yaxşı bilirik. (Muminun surəsi, 96)

Yaxşılıqla pislik eyni ola bilməz. Sən (pisliyi) yaxşılıqla dəf et! O zaman səninlə ədavət aparan kimsə sanki yaxın bir dost olar.
(Fussilət surəsi, 34)

Möminlər xoş olmayan hərəkətlərə qarşı əfvedici olur, qarşıdakı insana fayda gətirəcək şəkildə nümunəvi davranırlar. Allah Quranda razı olduğu bu əxlaqı möminlərə belə bildirir:

Sən bağışlama (yolunu) tut, yaxşı iş görməyi əmr et və cahillərdən üz döndər. (Əraf surəsi, 199)

Pisliyin cəzası özü kimi pislikdir. Amma kim bağışlasa və barışsa, onun mükafatı Allah`a aid olar. Həqiqətən, O, zalımları sevmir. (Şura surəsi, 40)

Axirətə inanmayan insanlarda çox görülən məsxərəçilik də möminlərin uzaq olduğu hərəkətlərdəndir. Allah`ın “Ey iman gətirənlər! Bir camaat digərini məsxərəyə qoymasın. Ola bilər ki, bunlar onlardan daha yaxşı olsunlar. Qadınlar da qadınları. Ola bilər ki, bunlar onlardan daha yaxşı olsunlar. Bir-birinizə tənə vurmayın və bir-birinizi pis ləqəblərlə çağırmayın. İman gətirdikdən sonra fəsadçı adlanmaq necə də pisdir. Məhz tövbə etməyənlər zalımlardır. (Hücurat surəsi, 11) ayəsi gərəyi hansı vəziyyətdən asılı olmayaraq, heç kimə qarşı belə davranmırlar.

Quran əxlaqının yaşandığı, həmçinin Allah`dan qorxan, axirəti düşünən və Rəbbimizin rizasını qazanmağı çalışan şəxslərdən ibarət bir cəmiyyətə hüzurlu və güvənli həyat hakim olur. İnsan fitrətinə ən uyğun olan Quran əxlaqını qazanan möminlərin hərəkətləri hamı üçün gözəl örnək təşkil edir. Bu təbliğ -Allah`ın diləməsi ilə- həmin insanların imanına və Quran əxlaqını mənimsəməsinə vəsilə olur. Möminlərin belə gözəl əxlaqa sahib olmasına səbəb olan ən önəmli ünsürlərdən biri Allah qorxusudur. Eyni zamanda, dünya həyatına Allah`ın əmr etdiyi qədər dəyər verdiklərindən heç vaxt həvəs və bağlılığa meyil etmirlər və ifrata varmırlar. Allah`ın razı olduğu əxlaqı ən mükəmməl şəkildə yaşamaq üçün cəhd edirlər. Allah`ın yer üzündə yaratdığı nemətlərin sadəcə imtahan üçün olduğunu və bütün bunların dünyanın saxta mətası olduğunu unutmurlar. Bu düşüncələri sayəsində həmişə gözəl davranışı rahatlıqla göstərə bilirlər.