Kanun içerisinde vergi borcuna tabii tutulmuş olduğu halde kişinin yine aynı kanunla vergi yükümlülüğü dışında bırakılmasına vergi muafiyeti denir. Gelir vergisi muaflığından yararlanabilen kişi ve kuruluşlar, gelir vergisi kanununda şu şekilde belirtilmiştir; esnaf muaflığı, çiftçi muaflığı, diğer muaflıklar (diplomat muaflığı, ücret istisnası, göçmen ve mülteci muaflığı, serbest melek erbabında yaşlılık muaflığı).
Motorlu taşıt kullanmadan, gezici olarak perakende ticaret ile ilgilenen kişiler, küçük sanat erbapları (kundura boyacıları, kalaycılar, hallaçlar vb.), köylerde sanat işleri ile uğraşanlar, ziraat işlerinde kullandıkları motor, araba, hayvan gibi vasıtalarla ara sıra ücret karşılığında yolcu taşıyan çiftçiler, evinde el emeğiyle imal ettiği örtü, çarşaf havlu, kilim, örgü gibi üreten kişi veya kişiler vergiden muaf esnaf kategorisine girerler.
Çiftçilerin muaflığına bakıldığında ise küçük çiftçiler vergiden muaftır. İşletmenin büyüklüğüne göre ve satış tutarına göre de çiftçinin muaflığı söz konusudur. Örneğin küçük çiftçinin vergiden muaf olabilmesi için yıllık zirai geliri 60.000.000 lirayı geçmemesi şarttır. Çiftçinin büyüklüğüne karar verme ölçütleri ekilen arazinin büyüklüğü ve araziye ekilen ürün ile belirlenir.
Diplomat muaflığı maddesine bakıldığında yabancı devletlerin Türkiye’de bulunan elçi, konsolos, elçilik ve konsolosluk memurları karşılıklı olarak gelir vergisinden muaf olduğunu görülür. Yabancı elçilik ve konsoloslukların diplomat muaflığı maddesine girmeyen memur ve hizmetlerinin yalnız bu işlerinden dolayı aldıkları ücretler karşılıklı olmak şartıyla gelir vergisinden muaf edilir.
Vergi muafiyetiyle ilgili hususlarla gelir idaresi başkanlığı ilgilenir. Gelir vergisi kanununda yer alan bir muaflık söz konusu ise başkanlıkla irtibata geçilmelidir. Esnaf vergi muafiyeti için belge alma dilekçe formu başkanlığın sitesinde dilekçeler kısmında mevcuttur.
Vergi muafiyeti kapsamına göre (kişi, kurum, vakıf esnaf, çiftçi, engelli vb.) istenilen belgeler değişim gösterebilmektedir.
Son olarak vergi muafiyeti, vergi istisnası ve vergi indirimi kavramlarının karıştırılmaması buna göre işlem yapılması önemli bir husustur. Vergi istisnası; kanunda vergilendirilmesi gereken bir konunun geçici süreyle ya da tamamen vergi dışı bırakılmasıdır. Vergi indirimi ise engelli vatandaşlarımıza vergilerini ödemede kolaylık sağlamaya yönelik bir uygulamadır.