Global düzeyde faaliyet gösteren yatırımcıların yüksek getiri ve büyük riskler taşıyan yatırım fonlara serbest yatırım fonu denir. Bu fonlar yatırımcıya geniş ölçek ve coğrafyalarda faaliyet göstermesi, oldukça yüksek getiri sağlaması yanında, vergi muafiyeti ve denetim muafiyeti de sağlamaktadır. Serbest yatırım fonlarının 1,9 tirilyon Amerikan doları tutarında varlığı yönettiği tahmin edilmektedir. Sermaye Piyasalar Kurulu'nun(SPK) çıkardığı tebliğe göre bu fonlar sadece özellikli yatırımcılara satılmaktadır. Özellikli yatırımcılardan kasıt; aldığı risklerin ve sonuçlarının farkında olan, bu riskleri ölçme ve yönetebilme konusunda bilgiye sahip olan yatırımcı olarak belirtilir.
Serbest Yatırım Fonunun Özellikleri
1- Makro Fonlar: Bu faaliyette bulununan yatırımcılar ekonomik göstergelere bakarak, bulundukları seviye ve olması gereken seviye arasındaki farklılıklar yanında beklenti yönündeki değişikliklere göre pozisyon almaktır. Son yıllarda bizim ülkemiz gibi, gelişmekte olan ülker ve gelişmiş ülkeler piyasalarında çokca faaliyet alanı bulmaktadır.
2- Göreceli Değer ve Arbitraj Fonları: Bu türde faaliyet gösteren yatırımcılar, getirileri birbiri ile karıştırılabilecek finansal araçlara ilişkin olarak aldığı pozisyonları, ters pozisyon almak suretiyle riski azaltmayı amaçlayan fonlardır. Yatırımcılar kullandıkları araçların değerlerindeki değişmelere göre pozisyon alarak, beklentilerinin gerçekleşmesini beklemektedir.
Serbest yatırım fonuna örnek vermek gerekirse. Birim katılma payı fiyatı, 1 TL olan bir fona yatırım yaptınız. 100 birim fon almaya karar verdiniz(100 X 1 =100 TL). Eğer birim başına fon değeri 1 TL'den 0,9 TL'ye düşerse(fonun portföy değeri düşmüştür) hala 100 adet katılma payınız vardır, fakat yatırımınızın değeri 90 TL'ye düşmüştür. Tam tersi durumu düşünecek olursak, fonun katılma payı değeri 1 TL'den 1,1 TL'ye yükselirse(fonun portföy değeri artmıştır) hala 100 adet katılma fonunuz olduğu halde değer olarak 110 TL'ye yükselmiştir. Verdiğimiz bu örnekte komisyon olmadığını varsaydık. Yaptığımız bu işlem sayesinde, portföy risk kavramını finansal korumaya alarak ortadan kaldırmış oluyoruz.
Günümüzde yapılan bu yatırımlar getiri sağlamanın dışında, bireyin risk almasına sebep olmaktadır. Alınan risk ne kadar büyük olursa, kazancı da o kadar yüksek olur. Bu fonların doğru ve bilinçli yönetilmemesi durumunda çok ağır sonuçlarının yaşanması olası bir durumdur. Bu yüzden bu yatırımlarının yukarıda belirtildiği gibi nitelikli yatırımcılar tarafından yapılması gerekir. Doğru şekilde yönetilen bu fonun çok büyük kazançlar sağlayacağı tartışılmaz bir gerçektir. Tüm bunların yanında yatırım fonlarının piyasalara ivme kazandırma özelliklerinin yanında, bazen bölgesel bazen de küresel krizlere sebep olmaktadır. Bunun en büyük örneği 1997 yılında yaşanan Asya Krizi'dir.