Kişilik Psikolojisinde Vaka İnceleme Yöntemi
Bir marangoz ya da doktor gibi, kişilik araştırmacıları da işlerini iyi yapabilmek için pek çok araç kullanmalıdır. Kişilik psikologlarının ço*ğu, görüşlerini test etmek için çok sayıda deneğin yer aldığı deneysel araştırmalar yapsa da, bireysel farklılıkları ve kişilik süreçlerini incele*mek için başka yollar da vardır. Bunlardan biri, bir bireyin (bazen bir*kaç da olabilir) derinlemesine incelendiği, vaka yöntemidir. Çoğunluk*la vakadaki denek, araştırmacının ilgisini çeken bir sorun yaşayan psi*koterapi danışanıdır. Araştırmacı, kişinin geçmişini, şimdiki davranış*larını ve yıllarca sürebilecek bu araştırma süresince davranışlarında göstereceği değişiklikleri kaydeder. Vaka verisi genellikle betimleyicidir. Bulgularını rakamlar ve istatistiksel analizlerle aktarmak yerine, araştırmacılar kişinin ne yaptığı ve bu davranışın ne anlama geldiği üze*rine izlenimlerini betimlerler. Araştırmacılar bazen, deneğin 24 saat içinde ellerini kaç kere yıkadığı gibi nicel değerlendirmeler yapsalar da, bu bilgileri diğer bir gruptan ya da kişiden elde edilen rakamlarla kar*şılaştırma imkânı pek sık bulunmaz.





Kişilik psikolojisinin gelişiminde va*ka incelemesi önemli bir rol oynamıştır. Sigmund Freud, kişilikle ilgili görüşlerini oluştururken neredeyse tamamen hastalarının derinlemesi*ne incelemelerinden yararlanmıştır. Hatta Freud’un insan aklının işlev*lerine dönük ilk görüşleri, ilk hastalarından birinin üzerinde yaptığı gözlemlere dayanır. Ayırıcı özellik yaklaşımını ortaya atan ilk psikolog olan Gordon Allport da, bireyi derinlemesine incelemeden kişiliği oluşturan esasları iyice anlayamayacağımızı söylemiştir. Cari Rogers gibi insancıl kuramcılar da, psikoterapi danışanlarını ayrıntılı bir biçimde değer*lendirerek insan doğasıyla ilgili biriciklik kavramını geliştirmiştir. Dav*ranışçılar ise, kuramlarının çeşitli boyutlarını örneklemek ve terapile*rinin etkililiğini ölçmek için vaka incelemesi kullanmışlardır.