Adamlıq dinində insanların həyatında çox əhəmiyyət verdikləri müəyyən dönüş nöqtələri vardır, bunlardan biri də toylardır. Toy xüsusilə qadınlar üçün o qədər mühümdür ki, o gün gəldiyi zaman hər şeyin dəyişəcəyini, bütün xəyallarının reallaşacağını düşünürlər. Lakin bir çox adam üçün toy günü həyatlarının ən çətin və ən gərgin keçən günüdür. Çünki çoxusunda yaşanan gərginlik və təvəkkülsüzlük səbəbilə toylarda böyük sıxıntı yaşanır. Bunun səbəblərindən bəziləri aşağıdakı kimidir.

Toyda gəlin, kürəkən və ailələri müəyyən mənfəət güdərkən qonaqların da özlərinə məxsus ayrı mənfəətləri olur. Nişan və toylar qonaq ailələrin uşaqlarına yaxşı namizəd tapmaq üçün ideal yerlərdir. Bu səbəblə, qızlarına və ya oğullarına mümkün qədər bahalı paltarlar geydirib özlərilə aparırlar.

Toyda həyəcanlı danışıqlar olur. Bəziləri yerli-yersiz, səbəbsiz ağlayır. Niyə ağladığını özü də bilmir. Ən çox ailənin yaxınları və böyükləri ağlayırlar. Arada: “Əlimdə böyüdü”, - deməyi də unutmurlar. Gəlin səhər erkəndən paltar və saç hazırlığına başlayır. O günün bərbər xərcləri olduqca çox olur. Hamı şən və comərd görünür. Qız tərəfi bərbərin əlaltılarına o günə qədər heç vermədiyi bəxşişləri verir, aristokrat və zəngin görünməyə çalışır. O gün hər kəs professional bir təşkilatçı kimi davranır. Ətrafa əmrlər verib pul səpələyirlər. Ana lazımlı-lazımsız hər şeyə və hər kəsə pul verir; ata buna görə mübahisə edir. Toy günü tez-tez bir küncə çəkilib ağlayanlar da olur.

Daha sonra, növbə şəkil çəkdirməyə gəlir. Şəkilçəkən üzərində bulud şəkilləri olan qırmızı, mavi, ağ rəngli bez fonların qarşısında gəlini bir kürsüyə oturdur. Kürəkən gəlinin yanında poza verir. Səmimi olmadığı açıq-aydın müəyyən olan şəkillər çəkdirirlər. Bu şəkillər daha sonra ömür boyu hamıya göstəriləcək. Çəkilmə məqsədləri də budur. Gəlinin necə toy edib hansı növ gəlin paltarı ilə evləndiyini, kürəkənin gənc ikən necə lovğa olduğunu irəlidə hamı görməlidir.

Nikaha gedərkən avtomobilin ətrafı arı pətəyi kimi dolur. Avtomobilin arxa şüşəsinə zərli karton hərflərlə yazı yazılır. Bunlar gəlinlə kürəkənin baş hərfləridir. Avtomobilin nömrəsində “evlənirik”, “evləndik” və ya “xoşbəxtik” kimi qəlibləşmiş yazılar olur. Bir çoxları avtomobilin qarşısına kukla qoyur. Bu, daha sonra doğulacaq körpənin simvoludur. Ailələr gəlinlə kürəkənin harada nə edəcəyinə, kimə nə cavab verəcəyinə, harada gülümsəyib, harada ağlayacağına əvvəldən qərar verirlər.

Toya gələn qonaqlar da kiçik mənfəət güdürlər. Yaxında qızını nişanlayan və ya evləndirənlər yaxşı zinət taxır ki, irəlidə öz qızına da bahalı şeylər gətirsinlər. Zinətləri ən çox görünən şəkildə, toy salonunun ortasına qədər gələrək hamıya göstərə-göstərə taxırlar. Qonaqların hamısı gecənin ulduzu olmağı istəyirlər. Paltarlar da elə ona görə nizamlanır. Tərəflər bijüteriya taxma mərasimini video kamera ilə yazırlar. Məqsəd kimin nə taxdığını müəyyən etməkdir. Qonaqlardan biri bijüteriya taxanda onunku ilə eyni dəyərdə olanı taxmaq əsas sayılır. Daha yaxşısını taxmaq həriflik, daha pisini taxmaq isə kasıblıq əlaməti kimi qəbul edilir. Hamı boynuna düşəni edir. Qonaqlar pulsuz yemək yeyəcəkləri üçün xoşbəxtdirlər. Ailələr də həm lovğalanır, həm də yaxşı alış-verişin sevincini yaşayırlar. Gəlin və kürəkən isə olduqca yorğun və narahatdır. Toydakılar bütün masaları gəzib bir-birini qucaqlayırlar. Hər kəsin gözü üst-başındadır. Xüsusilə diqqətli davranmaq məcburiyyətindədirlər.

Təsvir etdiyimiz toydakı insanların hamısı bənzər şeyləri düşünürlər: digər insanlara nümayiş etdirmək, maddi hesablar və diqqətlə yerinə yetirilməsi lazım olan səmimiyyətdən uzaq davranışlar. Buna qarşı, bu insanların demək olar heç biri Allah`ı düşünmür. Heç biri məşğuliyyətindən ayrılıb Allah`ı düşünməyi, Onu təsbih etməyi, Rəbbimizə həmd etməyi düşünmür. Hərəkətlərinin Allah`ın razılığına uyğun olub-olmadığı mövzusunda da müqayisəni də düşünməzlər. Lazımsız yerə xərclədikləri pulun israf hökmünə girə biləcəyinin fərqində olmazlar.

Əvvəlki səhifələrdə saydıqlarımız adamlıq dini cəmiyyətində mədəni, ictimai və maddi yönlərdən standart səviyyəyə sahib bir çoxlarının evlilik əsnasında göstərdikləri klassik hərəkət və davranışların, sahib olduqları psixologiyaların bir təsviridir. Təbii ki, bundan daha fərqli psixologiyada və fərqli mühitdə evlənənlər də vardır. Cəmiyyətin müxtəlif qisimlərinin evlilik mövzusunda istər tanış olma, istər evliliyə hazırlıq, istərsə də mərasimlər baxımından bir-birindən olduqca fərqli tərzləri ola bilər. Kimisi elçi gedir, kimisi ailə və ya vasitəçi vasitəsilə tanış olur, kimisi oxuduğu universitetdə və ya işlədiyi yerdə və kimisi də dost çevrəsində evlənəcəyi adamla tanış olur. Kimisinin toyu adi bir toy salonunda, kimisinin də beş ulduzlu oteldə dəbdəbəli və ehtişamlı olur. Kimisi daha klassik, adət və ənənələrə uyğun bir tərz seçir, kimisi daha müasir, avropasayağı tərzi tərcih edir, kimiləri də fərqli və orijinal bir şeylər edib diqqət çəkməyə çalışır. Ancaq fərqli olan yalnız məkanlar, dekorasiyalar və ya cütlərin bir-birilə tanış olma şəkilləridir. Mühüm olan nöqtə adamlıq dini cəmiyyətinin hər təbəqəsində evliliyin son dərəcə səhv bir məntiqlə tətbiq olunmasıdır. Evlilik bir-birini sevən və hörmət edən iki insanın nikah bağlaması deyil, içində yüzlərlə cahiliyyə adətinin və qəribə ayinlərin yer aldığı, mənfəət hesablarına əsaslanan, səmimi olmayan və riyakar davranışlarla bəzənmiş qəribə bir müəssisə halını almışdır.

Mədəni və ictimai mövqeyindən asılı olmayaraq, hər təbəqədən adamlıq dini mənsublarının nümayiş, lovğa və mənfəətləri ilə evliliyə qarşı məntiq və psixologiyaları eynidir: yəni “Bilin ki, dünya həyatı oyun-oyuncaq, bər-bəzək, bir-birinizin qarşısında öyünmək və mal-dövləti, oğul-uşağı çoxaltmaqdan ibarətdir. (Hədid surəsi, 20)” ayəsində bildirilən düşüncəni daşıyıb tətbiq edirlər. Onsuz da adamlıq dinində ən çox Allah`ın razılığını qazanmaq, Allah`ın hədlərini qorumaq, Onun vacib buyurduğu şəkildə həyatı yaşamaq kimi anlayışlar yer almadığına görə, geriyə qalan yeganə yol nəfs, həvəs və istəklərin yolu olur. Şəkil və üsullar dəyişsə də, zehniyyət həmişə eyni qalır.