Bir çox insanlar yer üzündə qüsursuz və gözəl bir həyatın yaradıla biləcəyini zənn edir. Kifayət qədər maddi imkanlar əldə etdikdə bu dünyadakı həyatın insanı tamamilə təmin edə biləcəyini və onu xoşbəxt edəcəyini düşünür. Daha geniş yayılmış bir mülahizəyə görə, insan maddi zənginlik, "xoşbəxt bir ailə" və digər insanların gözündə hörmət qazandığı zaman qüsursuz bir həyat qurmuş olur.

Halbuki Allah Quranda bizə belə bir düşüncə, belə bir dünyagörüşü vermir. Əksinə, Quranda bildirildiyinə görə, yer üzündə yaşadığımız həyat heç vaxt qüsursuz, gözəl və problemsiz ola bilməz. Çünki bu həyat belə də planlaşdırılmışdır.

"Dünya" sözünün kökü bu mənada çox əhəmiyyətlidir. Bu söz ərəb dilindəki "dəniyə" sifətindən törəyib. "dəniyə" isə "alçaq", "aşağı", "bəsit", "dəyərsiz" kimi mənalara gəlir. Belə olduqda "dünya" sözü də bu sifətləri əhatə edən məkan mənasını daşıyır.
Dünyanı bəzəyən bütün amillər, zənginlik, fəaliyyət, ailə, övladlar, uğur və s. Qurana görə, əslində müvəqqəti, aldadıcı və boş bir şeydir:

İnsanın dünya ilə bağlı necə aldandığı, necə bir özünüaldatmaya qapıldığı başqa bir ayədə belə izah edilir:

Əsas məsələ də yuxarıdakı ayədə bildirildiyi kimi, dünyanın axirətdən üstün tutulması ilə başlayır. Çünki insanlar dünyanı axirətdən üstün tutmaqla Allahı vədindən və beləliklə də Allahdan üz çevirmiş olurlar. Allah Quranda bu insanları "Bizimlə qarşılaşacaqlarına ümid etməyə, dünyanı bəyənib ona bel bağlayan və ayələrimizdən qafil olanların" ("Yunus" Surəsi, 7) kimi təqdim edilir və bunların cəhənnəmə gedəcəklərini xəbər verir.

Əlbəttə, dünya həyatının qüsur və çatışmazlıqları bu dünyada gözəlliklərin olmaması demək deyil. Əksinə, Allah dünyanı cənnəti xatırladacaq çox gözəl nemətlərlə doldurub. Lakin dünya həyatında bu gözəlliklərlə yanaşı cəhənnəmə aid olan qüsurlar və çirkinliklər də var. Dünyadakı imtahan şəraitinin hikmətinə görə, cənnətə və cəhənnəmə aid olan xüsusiyyətlər qarışıqdır və birlikdədir. Beləliklə, möminlər həm cənnət, həm də cəhənnəm haqqında təsəvvür əldə edir, həm də özlərini dünyadakı qısa və müvəqqəti həyata qurban vermək əvəzinə həqiqi, qüsursuz, nöqsansız və əbədi həyat olan axirətə üz tuturlar. Allahın qulları üçün seçib bəyəndiyi həyat da elə bu axirət həyatidır. Axirət Quranda insanların həqiqi və əbədi məskəni kimi göstərilir.

Elə buna görə də axirəti qazanmaq, yəni cənnətə qovuşmaq üçün çox çalışmaq lazımdır. Allah inanan qullarına bunları əmr etmişdir:

"Rəbbinizin məğfirətinə və genişliyi göylərlə yer üzü qədər olan, müttəqilər üçün hazırlanmış cənnətə tələsin" ("Ali-İmran" Surəsi, 133)

CƏNNƏTDƏN ÖTRÜ YARIŞANLARIN VƏZİYYƏTİ

Mömin Quranda sonsuz bir əcrlə, sonsuz bir mükafatla, sonsuz bir xoşbəxtliklə müjdələnmişdir. Lakin burada əksər insanların diqqətindən yayınan çox əhəmiyyətli bir məqam var. Bu da sonsuz zaman müddətində sonsuz gözəlliklərə aparan müjdənin mömin üçün hələ dünyada ikən başlamasıdır. Çünki mömin axirətdə cənnətlə müjdələndiyi kimi bu dünyada da Allahın lütfündən, ikramından və nemətindən məhrum edilməyib.

Quranda saleh əməl sahiblərinin bu dünyada da gözəl həyat tərzi keçirəcəkləri bildirilir:

İstər mükafat və şövq mənbəyi, istərsə də əvəzsiz lütf və ehsanın bir göstəricisi olaraq saleh qullarına dünyada da nemət və gözəlliklər verməsi Allahın dəyişməz bir qanunudur. Zənginlik, möhtəşəmlik və gözəllik cənnətin ən əsas xüsusiyyətlərindən biri olduğu üçün Allah sevdiyi seçkin qullarına cənnəti xatırladacaq, onların cənnətə qovuşmaq arzu və həyəcanlarını artıracaq nemətlərin və şəraitlərin oxşarını bu dünyada da yaradır. Buna görə də inkarçıların əzabları bu dünyadan başladığı kimi saleh möminlər üçün vəd edilən əbədi gözəlliklər də onlara dünya həyatlarında göstərilməyə başlanır. Allah mömini sınamaq məqsədilə bütün həyatı boyunca ona sıxıntılar, çətinliklər, əzablar, ağrı-acılar da verir, lakin bütün bunlara Allah rizası üçün səbr edən mömin bütün bu çətinliklərdən inkarçı bir insanın ala bilməyəcəyi mənəvi zövq alır.

Mömin bir insan onu yaradan Allahı düşünməsinə, onun əmr və qadağalarına tabe olmasına, onun insanlar üçün seçib bəyəndiyi dinə əməl etməsinə, ölümdən sonrakı həyat üçün böyük bir ümid və gözləmələrə görə hər bir ruhi əziyyət və üzüntüdən uzaqdır. Hər şeydən əvvəl onu yaradan Allahın yardımı və dəstəyi onunla birlikdədir. Bu, möminlərin hər bir namazda, hər bir saleh əməldə Allah rizası uğrunda görülən hər bir böyük və kiçik işdə Allahın onları gördüyünü, mələklərin bütün bunları əməl dəftərinə yazdığını və axirətdə bunların əvəzini alacaqlarını bilməyindən yaranan bir rahatlıqdar. Həmçinin bu, Allahın onları görünməyə mələklərlə dəstəklədiyi, "öndən və arxadan təqib" etdiyi və bunun özlərini "Allahı əmri ilə qoruyurlar" ("Rəd" Surəsi, 11) ayəsində göstərildiyi kimi, onun yolunda mübarizə aparıb qalib gələcək olan insanların, cənnətlə müjdələnənlərin iman gətirənlər olduqlarını bilməsindən irəli gəlir. Beləliklə də saleh möminlər Allahı mələklərə, "...möminlərə qüvvət və mətanət verin" ("Ənfal" Surəsi, 12) vəhyinə görə əsla qorxuya və hüznə qapılmazlar.

Möminlər "Rəbbimiz Allahdır!" deyən, sonra da sözündə düz" ("Fussilət" Surəsi, 30) olan insanlardır. Və onların üzərinə "Mələklər nazil olub belə deyəcəklər: "Qorxmayın və kədərlənməyin! Siz də vəd olunan cənnətlə sevinin!" ("Fussilət" Surəsi, 30) deyirlər. Möminlər "heç kəsi gücü çatdığından artıq işə vadar etmərik" ("Əraf" Surəsi, 42) əmrini bilirlər. Onlar Allahın yazısına və hər şeyi yerinə yetirənin Allah olduğuna qəti olaraq inanır və beləliklə də başlarına gələnlərə "Allahın bizim üçün yazdığından başqa bizə heç bir şey baş verməz" ("Tövbə" Surəsi, 51) deyərək təvəkkül edirlər. Allah rizasına tabe olduqları və hər zaman "Allah bizə bəs edər, O, nə gözəl Vəkildir!" ("Ali-İmran" Surəsi, 173-174) dediklərinə görə də onlara heç bir pislik dəyməyəcək. Lakin dünya imtahan yeri olduğundan əlbəttə ki, möminin qarşısına müxtəlif çətinliklər çixa bilər. Onlar müəyyən dövrlərdə aclıq, xəstəlik, yuxusuzluq, qəza, maddi itki və s. Kimi çətinliklərlə üz-üzə gələ bilərlər. Möminlər yoxsulluq və çətinliklə də imtahana çəkilə bilərlər:

Şübhəsiz ki, bu çətin vəziyyət peyğəmbərin və yanındakı möminlərin Allaha qarşı duyduğu hörmət və qorxunu, cənnətə olan istəklərini daha da artırır. Elə Allah da ayənin sonunda yardımının çox yaxın olduğunu müjdələyir. Nəticədə "Allah müttəqilərə imanlarına görə nicat verər. Onlara pislik toxunmaz və onlar qəm-qüssə də görməzlər" ("Zumər" Surəsi, 61).

Mömin çətinliklərin imanının sınanması üçün xüsusi olaraq yaradıldığını, gözəl səbr və təvəkkül göstərdiyi təqdirdə bunların onun axirəti üçün sonsuz bir əcr mənbəyi, inkişaf etməsi üçün böyük bir fürsət olduğunu bildiyinə görə rahatlıq, xoşbəxtlik və sevincindən heç bir şey əksilməz.

Kafirlər üçün isə bu vəziyyət tamamilə əksinədir. Bir inkarçı gördüyü fiziki çətinliklərlə yanaşı ruhi cəhətdən də əzab çəkər.

İnkarçılara xas olan qorxu, üzüntü, ümidsizlik, narahatçılıq, pessimizm kimi neqativ hisslər onların cəhənnəmdə görəcəyi əzabın mənəvi hissəsinin bu dünyadakı kiçik bir başlanğıcıdır. Allah azdırdığı bu insanların "Köksünü İslam üçün açıb genişləndirər, kimi azdırmaq istəsə, onun ürəyini daraldıb sıxıntıya salar. O, sanki (sıxıntının şiddətindən) göyə çıxar" və "Allah iman gətirməyənlərə pisliyi belə edər!" ("Ənam" Surəsi, 125).

Allah bunun müqabilində Ondan bağışlanmalarını diləyən, tövbə edən saleh möminlərə dünyada da fayda verəcəyini və ehsan edəcəyini ayələrdə bildirir. "Hud" Surəsinin 3-cü ayəsində belə deyilir:

Başqa bir ayədə də möminlərin dünya həyatı belə tərif edilir:

Axirət yeri bu dünyadan daha xeyirli və daha üstündür. Dünyanın bütün gözəllikləri axirət gözəllikləri ilə müqayisədə mənasızdır. Belə olduğu halda dünyada yeganə hədəf axirət olmalıdır. Allah bunu özünə məqsəd seçən möminlərin dünyadakı nemətlərini də artırır.